SIFAT-I MÜŞEBBEHE

Renk, güzellik, çirkinlik, kusur, sakatlık gibi görünürdeki sıfatlarla bazı iç duygularını ifade eden sıfatlara sıfat-ı müşebbehe denir.  Sülâsî lâzım fiilden türetilen ve sahibinde devamlı kalıcı olan sıfatları veya varlığı gösterir. Bir nevi ism-i fâile benzer. Ancak ism-i fâilin bildirdiği sıfat kalıcı değil geçicidir. (جاَلِسٌ) oturan,  (ناَئِمٌ) uyuyan kelimelerinde belirtilen vasıflar devamlılık göstermez. Halbuki (خاَلِدٌ كَرِيمٌ) dendiğinde Halit’teki cömertlik vasfının devamlı olduğu anlaşılır. Böylece şimdiye kadar gördüğümüz sıfat ve isimlerin özellikleri daha iyi anlaşılmaktadır.

Sıfat-ı müşebbehe’nin bir çok vezni vardır. Bunlardan en çok kullanılanları şunlardır:

1- Sakatlık, renk ve kusur gibi nitelikleri anlatan sıfat-ı müşebbehe müzekkerlerde أَفْعَلُ müenneslerde   فَعْلاَءُ   vezninde gelir[1].  Örnekler:

Not: (فَعْلاَءُ ث أَفْعَلُ ) vezninde gelen sıfat-ı müşebbeheler gayr-i munsariftir. Harf-i tarif almadıklarında nekre kabul edilirler. Cümle halindeki örnekleri şöyledir:

*Yukardaki sıfat-ı müşebbehelerde daha manasını ifade etmek için müzekker ve müenneslerde ortak olmak üzere mansûb ismin önüne أَشَدُّ (daha şiddetli, daha çok) ve   اَقَلُّ  (daha az)   gibi ism-i tafdîller getirilir:

أشَدُّ  بَياَضاً  daha beyaz           اَقَلُّ بَياَضاً daha az beyaz

شَعْرُ أمِّي أَشدُّ بَياَضاً مِنْ شَعْرِ خَالَتِكَ.

Annemin saçı teyzenin saçından daha beyazdır.

*(أَفْعَلُ) kalıbının çoğulu olan فُعْلٌ vezni ise gayr-i munsarif değildir ve bütün çoğullar (insanlar ve diğer şeyler) için ortak kullanılır:

2- İç duyguları ifade eden sıfat-ı müşebbeheler müzekkerlerde فَعْلاَنُ müenneslerde فَعْلَى vezninde gelir.

3-Diğer nitelikleri ifade eden ve gayr-i münsarif olmayan semâî sıfat-ı müşebbehelerden en çok kullanılan kalıplardan birer örnekle fikir sahibi olabiliriz.

*Sülasî fiillerin dışındaki fiillerin sıfat-ı müşebbeheleri kendi ism-i fâilleridir[2]:

Genel Cümle Örnekleri:

1- شاَهَدَ يُوسُفُ فِي الطَّرِيقِ الْأَشْجاَرَ الْخَضْراَءَ – لاَ فَرْقَ بَيْنَ أَبْيَضَ وَ أَسْوَدَ.

2- دَخَلْتُ الْبُسْتاَنَ الْجَمِيلَ مَنْظَراً – دَخَلْتُ بُسْتاَناً جَمِيلاً مَنْظَرُهُ – دَخَلْتُ الْبُسْتاَنَ جَمِيلَ الْمَنْظَرِ.

3- اَلْكاَفِرُ كَثِيرٌ غَدْرُهُ وَ ظُلْمُهُ – اَلْبَحْرُ طَهُورٌ ماَؤُهُ وَ زَكِيَّةٌ مَيْتَتُهُ.

 4- كاَنَ عُمَرُ الْفاَرُوقُ فَصِيحَ الْكَلاَمِ. كانَ حاَفِظاً لِلْقُرْآنِ وَ عاَمِلاً بِهِ.

5- هَلْ  نَظاَّرَتُكَ بَيْضاَءُ ؟ لاَ ، نَظاَّرَتِي صَفْراَءُ.

Tercüme:

1- Yusuf yolda yeşil ağaçlar gördü.  Siyah ve beyaz arasında fark yoktur.

2- Manzara bakımından güzel  bostana girdim. Manzarası güzel bir bostana girdim. (Aynı mana)

3- Kâfirin hainliği ve zulmü çoktur. Denizin suyu temiz, ölüsü (de) temizdir.

4- Ömeru’l-Fârûk’un konuşması fasih(açık ve net) idi. Kur’ân’ı ezberleyen ve onunla amel edendi.

5- Gözlüğün beyaz mıdır? Hayır, gözlüğüm sarıdır.

İSM-İ MENSÛB

Bir yer, bir varlık veya bir işle ilgiyi ona aidiyeti, nisbeti bildiren isimdir. İsm-i mensûb yapmak için o ismin son harfini esre yapar, yanına şeddeli bir يّilave ederiz[3].

Müennesi için tâ-i merbûta (ة) getiririz:

İsm-i mensûb şu hususlardan birine aidiyeti belirtmek için kullanılır:

a) Cinsiyet;

b) Memleket;

c) Din;

d) Kabile, bir sınıf ya da topluluk;

e) Meslek;

f) Sanat;

g) Durum ve keyfiyet, herhangi bir sıfat;

İsm-i Mensûbla İlgili Diğer Özellikler:

*İsmin sonunda    ةvarsa mensûbunu yaparken atarız:

*İsmin ortasında ي    varsa atarız:

*Sonunda elif-i memdûde olanın hemzesinin yerine vâv getiririz:

*Sonunda elif-i maksûre (-َى..ا) bulunanın elifini vâv’a çeviririz:

*(قَرْيَةٌ) (köy) ve (عُرْوَةٌ)(kulp) gibi kelimelerin ism-i mensûbunu yaparken yâ’lı olanı vâv’a çevirir, vâv’lı olanı aynen bırakırız. Ancak ikinci harflerini fethalarız[4].

Cümle Örnekleri: